Του Θωμά Σίδερη
Ο Χοσέ «Πέπε» Μουχίκα, πρώην πρόεδρος της Ουρουγουάης, αντάρτης, φιλόσοφος και αγρότης, έφυγε από τη ζωή στις 13 Μαΐου 2025 σε ηλικία 89 ετών. Ο θάνατός του σηματοδοτεί το τέλος μιας πορείας, κατά την οποία αψήφησε επανειλημμένα τις πολιτικές νόρμες και ενσάρκωσε με επιτυχία τη ριζοσπαστική σκέψη, αποτελώντας φωτεινό παράδειγμα παγκοσμίως στο όνομα της προοδευτικής ιδεολογίας. Ο Μουχίκα δεν ήταν απλώς πολιτικός· ήταν (και παραμένει) ένα σύμβολο – μια απτή υπενθύμιση ότι τα υψηλά αξιώματα δεν προϋποθέτουν πλούτο και πολυτέλεια, πως η αποτελεσματική διακυβέρνηση μπορεί να επιτευχθεί μέσα από τη σεμνότητα, πως η πνευματική γαλήνη μπορεί να ενισχύσει την επανάσταση.
Μια ζωή Σφυρηλατημένη στον Αγώνα
Γεννημένος στο Μοντεβιδέο το 1935, σε μια φτωχή οικογένεια βασκικής και ιταλικής καταγωγής, ο Μουχίκα συγκροτήθηκε εν μέσω των ΄έντονων ανισοτήτων της Λατινικής Αμερικής. Τη δεκαετία του 1960, αγανακτισμένος από την αυξανόμενη οικονομική αδικία στη χώρα του, εντάχθηκε στην αριστερή αστική αντάρτικη οργάνωση Τουπαμάρος. Συμμετείχε σε ληστείες τραπεζών, πολιτικά σαμποτάζ και ενέργειες με στόχο την άμεση αναδιανομή του πλούτου –πράγμα που ποτέ δεν αρνήθηκε.
Συνελήφθη πολλές φορές και, μετά από μια αποτυχημένη απόδραση, αιχμαλωτίστηκε το 1972, κατά την περίοδο της δικτατορίας στην Ουρουγουάη. Εν συνεχεία πέρασε 14 χρόνια στη φυλακή, τα περισσότερα σε απομόνωση. Του στερήθηκαν βιβλία, φως και ανθρώπινη επαφή. Το αποτέλεσμα ήταν να υποστεί μια βαθιά εσωτερική αλλαγή. Έμαθε, όπως έλεγε αργότερα, να «μιλά με τα μυρμήγκια», και ανέπτυξε μηχανισμούς άμυνας για να μη χάσει τα λογικά του.
«Έμαθα να ζω με ελάχιστα», είχε πει κάποτε. «Όταν δεν έχεις τίποτα, καταλαβαίνεις τι έχει πραγματική αξία».
Ο “Φιλόσοφος¨” Πρόεδρος
Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ουρουγουάη το 1985, ο Μουχίκα εισήλθε στην πολιτική, συμμετέχοντας στην ίδρυση το Κινήματος Λαϊκής Συμμετοχής (Movimiento de Participación Popular), το οποίο εντάχθηκε στην ευρύτερη συμμαχία του Αριστερού Μετώπου (Frente Amplio). Μέχρι το 2005, είχε αναλάβει Υπουργός Γεωργίας. Το 2009 έθεσε υποψηφιότητα για την προεδρία και κέρδισε. Ο πρώην αντάρτης είχε “αναβαθμιστεί” σε αρχηγό κράτους.
Αυτό καθιστά τον Μουχίκα ξεχωριστό δεν είναι μόνο όσα πέτυχε ως πρόεδρος (2010–2015), αλλά κυρίως ο τρόπος με τον οποίο τα πέτυχε. Αρνήθηκε να μετακομίσει στο προεδρικό μέγαρο. Συνέχισε να οδηγεί το παλιό του Volkswagen Σκαραβαίο, ζούσε σε μια φάρμα με λουλούδια μαζί με τη σύζυγό του και την τρίποδη σκυλίτσα τους, τη Μανουέλα, και δώριζε το 90% του μισθού του σε φιλανθρωπίες.
Κατά τη διάρκεια της θητείας του, η Ουρουγουάη νομιμοποίησε τις αμβλώσεις, τον γάμο ομοφύλων και την παραγωγή κάνναβης, μετατρεπόμενη σε φάρο προόδου στη Λατινική Αμερική. Ο Μουχίκα αντιμετώπιζε αυτά τα ζητήματα όχι ως ιδεολογικά τρόπαια, αλλά ως προεκτάσεις της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
«Με αποκαλούν τον ‘’φτωχότερο πρόεδρο του κόσμου’’ », είχε πει κάποτε στο Al Jazeera. «Αλλά δεν αισθάνομαι φτωχός. Φτωχοί είναι όσοι χρειάζονται πάρα πολλά».
Αξιοσημείωτα Στιγμιότυπα
- Η Μεγάλη Απόδραση (1971): Ο Μουχίκα συμμετείχε σε μια θρυλική απόδραση από τις φυλακές Πούντα Καρέτας, όπου 106 Τουπαμάρος δραπέτευσαν μέσα από ένα τούνελ που είχαν σκάψει κάτω από τη μύτη των φρουρών. Ο ίδιος συνελήφθη ξανά λίγο αργότερα, αλλά η επιχείρηση αυτή πέρασε στη ιστορία της συλλογικής μνήμης της Ουρουγουάης.
- Ο Γητευτής των Μυρμηγκιών: Κατά τη διάρκεια της απομόνωσης στη φυλακή, ο Μουχίκα μελετούσε έντομα στο κελί του. Έχει περιγράψει πώς δημιούργησε μια ολόκληρη «πνευματική βιβλιοθήκη» υλικού – διαλογισμοί πάνω στον Στωικισμό, τον Βουδισμό και τον Μαρξισμό – χρησιμοποιώντας μόνο τη μνήμη και τον στοχασμό του.
- Καλωσήλθατε στο Γκουαντάναμο (2014): Ο Μουχίκα προσέφερε άσυλο σε έξι κρατούμενους του Γκουαντάναμο που κανένα κράτος δεν δεχόταν. Το έκανε αθόρυβα, χωρίς ιδιαίτερες τυμπανοκρουσίες, λόγω ιδεολογίας. «Αξίζουν μια ζωή», είχε δηλώσει.
- Ένας Ήσυχος Διπλωμάτης: Σύμφωνα με συνεργάτες του, ο Μουχίκα διατηρούσε ιδιωτικά κανάλια επικοινωνίας με τον Έβο Μοράλες και τον Λούλα ντα Σίλβα κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων εμπορίου με τις ΗΠΑ, προειδοποιώντας για αυτό που αποκαλούσε «οικονομική επαναποικιοποίηση». Το διπλωματικό του ύφος ήταν ταπεινό αλλά διεισδυτικό – διαπραγματευόταν με λογική, όχι με φανφάρες.
- Η Τελευταία Πράξη Αντίστασης (2025): Όταν ο καρκίνος του επεκτάθηκε στο ήπαρ, ο Μουχίκα αρνήθηκε να παρατείνει τεχνητά τη ζωή του. «Δεν θα κάνω τον θάνατο προϊόν», φέρεται να είπε στους γιατρούς του. Πέθανε στο σπίτι του, στη φάρμα του, δίπλα στη σύζυγό του, Λουσία Τοπολάνσκι.
Η Τεράστια Παρακαταθήκη ενός Ευγενούς Γίγαντα
Η κηδεία του Μουχίκα στο Μοντεβιδέο συγκέντρωσε πάνω από 100.000 πενθούντες. Ηγέτες της Λατινικής Αμερικής τον τίμησαν, ενώ φόροι τιμής κατέφτασαν από όλο τον κόσμο. Όμως, πιστός στον εαυτό του, ο Μουχίκα είχε ζητήσει μια λιτή, μη κρατική ταφή και η τέφρα του να σκορπιστεί στη γη του.
Δεν άφησε πίσω του αυτοβιογραφία, ίδρυμα ή μνημεία. Όμως τα λόγια του συνεχίζουν να αντηχούν:
«Γεννηθήκαμε για να ζήσουμε ελεύθερα, όχι για να γίνουμε σκλάβοι της αγοράς.»
Στην εποχή του θεάματος, ο Χοσέ Μουχίκα πρόσφερε σεμνότητα. Σε έναν κόσμο όπου κινητήριος δύναμη είναι συχνά η προσωπική φιλοδοξία, ο Μουχίκα δίδασκε την απλότητα. Και στην πολιτική, εκεί όπου κυριαρχεί το ίδιον όφελος, ο Μουχίκα προτίμησε την αυτοθυσία.
Ένας Αντάρτης του Πνεύματος
Ο Πέπε Μουχίκα δεν κήρυττε την επανάσταση από κάποιον θρόνο, αλλά από το χώμα που όργωνε με τα χέρια του. Η παρακαταθήκη του δεν είναι μόνο πολιτική – είναι πνευματική. Μέσα στον απόηχο της ζωής ενός ήσυχου ανθρώπου που έζησε με ιδεολογική συνέπεια, διακρίνεται με σαφήνεια μια άλλη μορφή δύναμης: χωρίς απληστία, χωρίς εγωισμό, χωρίς ανασφάλεια.
Ο θάνατός του, όπως και η ζωή του, μάς θυμίζει την ευγένεια της ταπεινότητας και την αξιοπρέπεια της ιδεολογίας. Ένας αντάρτης μέχρι τέλους – όχι με τουφέκι, αλλά με ένα λουλούδι στο χέρι.
Μη Χάσετε το σχετικό επεισόδιο της σειράς ραδιοφωνικών ντοκιμαντέρ “Αφύλαχτη Διάβαση” με τον Θωμά Σίδερη, που μεταδόθηκε ζωντανά από τη Φωνή της Ελλάδας την Παρασκευή 25 Μαϊου 2025.
José “Pepe” Mujica (1935–2025): The Reluctant Revolutionary Who Led with Humility
by Thomas Sideris
José “Pepe” Mujica, the former president of Uruguay, guerrilla fighter, and philosopher-farmer, passed away on May 13, 2025, at the age of 89. His death marks the end of a life that defied political norms, embodied radical empathy, and left a lasting imprint on global progressive politics. Mujica was not just a politician; he was a symbol—a reminder that leadership does not require luxury, charisma can grow from modesty, and revolution can emerge from inner peace.
A Life Forged in Struggle
Born in Montevideo in 1935 to a poor family of Basque and Italian descent, Mujica was shaped by the harsh inequalities of Latin America. In the 1960s, appalled by the country’s growing economic injustice, he joined the left-wing urban guerrilla group known as the Tupamaros. He participated in bank robberies, political sabotage, and Robin Hood-style redistributions of wealth—acts he never denied.
He was arrested multiple times and, following a failed escape, was captured in 1972 during Uruguay’s authoritarian period. Mujica would spend 14 years in prison, much of it in solitary confinement. His cell was often a hole in the ground. He was denied reading material, light, and contact. Yet, during these years, Mujica began a deep inner transformation. He learned to “speak with ants,” he later said, and developed mental techniques to avoid losing his sanity.
“I learned to live with very little,” he reflected. “When you have nothing, you understand what matters.”
The Philosopher President
After democracy returned to Uruguay in 1985, Mujica entered politics, co-founding the Movimiento de Participación Popular, which became part of the Broad Front coalition. By 2005, he was Minister of Agriculture. In 2009, he ran for president and won. The former guerrilla had become the head of state.
What made Mujica remarkable was not just what he did as president (2010–2015), but how he did it. He refused to move into the presidential palace. He kept driving his old Volkswagen Beetle, lived on his flower farm with his wife and three-legged dog Manuela, and donated 90% of his salary to charities.
Under his leadership, Uruguay legalized abortion, same-sex marriage, and cannabis production, becoming a progressive beacon in Latin America. Mujica treated these issues not as ideological trophies, but as extensions of human dignity.
“I’m called the poorest president,” he once told Al Jazeera. “I don’t feel poor. Poor are those who need too much.”
Unknown and Untold Moments
· The Great Escape (1971): Mujica took part in a legendary prison break where 106 Tupamaros escaped through a tunnel dug beneath Punta Carretas prison—an event orchestrated from under the guards’ noses. Mujica himself was recaptured soon after, but the operation became mythologized in Uruguay’s collective memory.
· The Ant Whisperer: During solitary confinement, Mujica studied insects in his cell. He once described developing an entire mental “library” of philosophies he would reconstruct in his head—meditations on Stoicism, Buddhism, and Marxism—with only his memory and introspection as tools.
· Guanatanamo Welcome (2014): Mujica famously offered asylum to six prisoners released from Guantanamo Bay who had no country willing to accept them. He did it quietly, without fanfare, out of principle. “They deserve a life,” he said.
· Secret Diplomatic Messages: According to aides, Mujica maintained private channels with Evo Morales and Lula da Silva during U.S. trade negotiations, warning against what he called “economic recolonization.” His diplomatic style was humble but sharp—he negotiated with logic, not bluster.
· His Final Act of Rebellion (2025): After cancer spread to his liver, Mujica refused to prolong his life artificially. “I will not turn death into a product,” he reportedly told his doctors. He died at home on his farm, in the company of his wife, Lucía Topolansky.
Legacy of a Quiet Giant
Mujica’s funeral in Montevideo drew over 100,000 mourners. Latin American leaders praised him, and tributes poured in from around the world. But true to form, Mujica had requested a modest, non-state burial and for his ashes to be scattered on his land.
He left no autobiography, no foundation, no monuments. His words, however, continue to resonate:
“We were born only to live, not to be slaves of the market.”
In an age of spectacle, José Mujica offered stillness. In a world driven by ambition, he preached simplicity. And in politics, where self-interest often dominates, he practiced sacrifice.
A Rebel for the Soul
Pepe Mujica did not preach revolution from a throne, but from the soil he worked with his hands. His legacy is not merely political—it is spiritual. In the quiet rhythm of a man who lived what he believed, the world glimpsed a different kind of power: one without greed, without ego, without fear.
In death, as in life, Mujica reminds us of the nobility of modesty and the strength of conviction. A rebel until the end—not with a rifle, but with a flower in hand.
Don’t miss the special episode of the radio documentary series “Uguarded Passage” dedicated to Pepe Mujica. The episode was broadcast live on Voice of Greece on Friday, May 25, 2025.
