Τα Τρένα της Σιωπής – Επεισόδιο 6 – Τα παιδιά του Γιάνους Κόρτσακ | 20.10.2023

Τα παιδιά του Γιάνους Κόρτσακ
Το έκτο επεισόδιο της σειράς εκπομπών «Τα τρένα της σιωπής» είναι Ένα αφιερωμένο στον σπουδαιότερο παιδαγωγό του 20ού αιώνα, τον Πολωνοεβραίο γιατρό Γιάνους Κόρτσακ, που θανατώθηκε στο κολαστήριο της Τρεμπλίνκα μαζί με τα παιδιά του από το γκέτο της Βαρσοβίας.
Κατά τη διάρκεια του ντοκιμαντέρ θα ακουστεί και η συγκλονιστική μαρτυρία του τελευταίου επιζώντα μαθητή του Γιάνους Κόρτσακ, ο οποίος με πρωτοβουλία του δασκάλου του φυγαδεύτηκε από την Πολωνία και έτσι γλίτωσε τον εκτοπισμό στο γκέτο, καταφέρνοντας να επιβιώσει του Ολοκαυτώματος. Είναι ο ίδιος άνθρωπος που χρόνια αργότερα αποτύπωσε στον καμβά τα πρόσωπα και τις φιγούρες των δασκάλων του, του Γιάνους Κόρτσακ και της Στέφα Γουιλσζένσκα, έτσι όπως τους θυμόταν κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας του.
Ως παιδαγωγός ο Κόρτσακήταν από τους πρωτοπόρους, καθώς πολύ γρήγορα υπερέβη τις καθιερωμένες αντιλήψεις και τις καλά εγκατεστημένες πρακτικές και εφάρμοσε στο Ορφανοτροφείο του απολύτως πρωτοποριακές μεθόδους και τεχνικές, όπως και δομές αυτοδιαχείρισης, π.χ. το παιδικό δικαστήριο στο οποίο βρίσκονταν ως υπόλογοι και οι δάσκαλοι, όπως και ο ίδιος ο Κόρτσακ κάποιες φορές, το παιδικό κοινοβούλιο, την εφημερίδα, την τήρηση ημερολογίων, την από κοινού με τα παιδιά διαμόρφωση κανόνων της καθημερινότητας και άλλα. Σε πολλά από αυτά συναντά την παιδαγωγική του Σελεστέν Φρενέ, επίσης απόμαχου του Μεγάλου Πολέμου, που δραστηριοποιείται σε περίπου παράλληλο χρόνο στη Γαλλία και εδραζόταν σε παρόμοιες αρχές: την αρχή του σεβασμού και την έγνοια για το παιδί, την ανάγκη για άσκηση στη δημοκρατία. Την ίδια ώρα, συναντά τη Νέα Αγωγή, που θέτει στο κέντρο του ενδιαφέροντος το παιδί, καθώς τον άγγιζε κάθε ανθρωπιστική και παιδοκεντρική προσέγγιση. Γενικά, ήταν μια εποχή, οι αρχές του 20ού αιώνα, όπου ανέτελλε μια νέα παιδαγωγική αντίληψη, ωστόσο, η πράξη πολύ απείχε από τις προσδοκίες και τις προσπάθειες λίγων φωτισμένων.
Για τη ζωή, το έργο και τις παιδαγωγικές ιδέες του Γιάνους Κόρτσακ μιλούν στο ντοκιμαντέρ ο επίκουρος καθηγητής στο πανεπιστήμιο Πατρών Νεκτάριος Στελλάκης και ο δάσκαλος Χαράλαμπος Μπαλτάς. Για τη σιωπηλή πορεία του Κόρτσακ μαζί με τα παιδιά του από το γκέτο στο κέντρο εξόντωσης μιλά η 90χρονη πολυβραβευμένη συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας Αγγελική Βαρελά, στην τελευταία συνέντευξη που παραχώρησε, λίγο πριν φύγει από τη ζωή.
Τα ηχητικά τεκμήρια της δεκαετίας του 1930 που ακούγονται στο ραδιοφωνικό ντοκιμαντέρ παραχωρήθηκαν από τη δημόσια πολωνική ραδιοφωνία.

Έρευνα/τεκμηρίωση/παρουσίαση: Θωμάς Σίδερης