Τον φετινό Αύγουστο κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ η νέα βιογραφία του Κ. Π. Καβάφη (με τίτλο Constantine Cavafy: A New Biography από τον εκδοτικό οίκο Farrar, Straus and Giroux), καθώς και στη Μ. Βρετανία (με τίτλο Alexandrian Sphinx: The Hidden Life of Constantine Cavafy από τον εκδοτικό οίκο Summit Books UΚ), γραμμένη από δύο κορυφαίους μελετητές του, τους ελληνικής καταγωγής Αμερικανούς καθηγητές Gregory Jusdanis και Peter Jeffreys.
Στις 23 Σεπτεμβρίου η ελληνική έκδοση του βιβλίου, με τίτλο Κωνσταντίνος Καβάφης: Ο άνθρωπος και ο ποιητής, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, σε μετάφραση του Μιχάλη Μακρόπουλου, προσφέροντας μια νέα, ουσιαστική κατανόηση της ζωής και του έργου ενός ποιητή που εξελίχθηκε σε παγκόσμιο φαινόμενο. Ενός ανθρώπου του οποίου το όνομα σφράγισε μια πόλη-θρύλο και η φήμη του οικοδομήθηκε ποίημα το ποίημα.
Πρόκειται για την πρώτη εκτενή βιογραφία του Καβάφη εδώ και πενήντα χρόνια. Έπειτα από ενδελεχή έρευνα, οι δύο συγγραφείς συνθέτουν με αφηγηματική ζωντάνια ένα μωσαϊκό σημαδεμένο από σιωπές, προσωπικές λίστες, ατυχείς συγκυρίες, διαρκείς μετατοπίσεις, χαρτάκια και αποκόμματα, και αρχειακά κενά, που εκτείνεται από την Αλεξάνδρεια έως την Κωνσταντινούπολη και την Αγγλία, για να επιστρέψει τελικά στην αγαπημένη πόλη του ποιητή, στην οποία άφησε την τελευταία του πνοή το 1933, από επιπλοκές του καρκίνου στον λάρυγγα.
Στην Ελλάδα το σπουδαίο βιβλίο του Δημήτρη Δασκαλόπουλου και της Μαρίας Στασινοπούλου Ο βίος και το έργο του Κ. Π. Καβάφη εξακολουθεί να αποτελεί το βασικό χρονολόγιο της ζωής του Αλεξανδρινού ποιητή, με πλούσιο σχολιασμό και εντυπωσιακά τεκμηριωμένο. Η εξαιρετική μελέτη των Jusdanis και Jeffreys έρχεται να συμπληρώσει τα αφηγηματικά κενά στη ζωή και το έργο του ποιητή με ένα ολοκληρωμένο βιογραφικό αφήγημα, το οποίο συνοδεύεται με πλούσιο φωτογραφικό υλικό.
Πώς ο άνθρωπος που φύλαξε σχεδόν κάθε επιστολή και σημείωμα που του έστειλαν, αυτός που είδε τον εαυτό του ως οικογενειακό αρχειοφύλακα και γενεαλόγο, να μην έχει κρατήσει σημαντική αλληλογραφία, όπως αυτή που αντάλλασσε με τον Αλέκο Σεγκόπουλο; Κράτησε εν γνώσει του κρυφή την προσωπική του ζωή, παρόλο που ήταν ένας από τους μείζονες σύγχρονους ποιητές που έγραψαν τόσο ανοιχτά για την ομοφυλοφιλική επιθυμία; Ή έγιναν σοβαρές παρεμβάσεις στο αρχείο του; Όποια κι αν ήταν τα προσωπικά τους κίνητρα, μπορούμε να πούμε ότι πολλοί από τους συγκαιρινούς του ποιητή συσκότισαν το θέμα της σεξουαλικότητάς του.
Η εξαιρετική αυτή βιογραφία ξεχωρίζει και για την πρωτότυπη προσέγγισή της, καθώς δεν ακολουθεί μια απλή χρονολογική αφήγηση, αλλά οργανώνεται θεματικά, φωτίζοντας διαφορετικές πτυχές του έργου και της ζωής του Καβάφη. Παράλληλα, προσφέρει μια λεπτοδουλεμένη κατανόηση της σεξουαλικότητάς του, αναδεικνύοντας τις πολλαπλές αποχρώσεις της ομοφυλοφιλικής επιθυμίας του, πέρα από μονοδιάστατες ερμηνείες. Τέλος, προσεγγίζει με ανοιχτό πνεύμα τα αρχειακά κενά, μετατρέποντάς τα όχι σε αδυναμίες αλλά σε αφορμές για διερεύνηση και ερωτήματα που παραμένουν ζωντανά.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
Το 1933, στα εβδομηκοστά του γενέθλια, ο ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης πέθανε σε ένα νοσοκομείο στην Αλεξάνδρεια περιτριγυρισμένος από φίλους. Άφηνε πίσω του ένα μικρό, επιμελημένο έργο 154 ποιημάτων, μαζί με σπαράγματα και χειρόγραφα ανολοκλήρωτων προσπαθειών. Σε όλη του τη ζωή, ο Κωνσταντίνος προσπαθούσε να ελέγχει αυστηρά την κυκλοφορία των ποιημάτων του, μετά ωστόσο τον θάνατό του, η φήμη του εκτοξεύτηκε: έγινε ο σεβαστός Κ. Π. Καβάφης, ένας ποιητής αναγνωρισμένος όχι μόνο ως σπουδαίος πλάστης ελληνικών στίχων, αφού με την ποίησή του ανανέωσε τον ελληνικό έμμετρο λόγο, αλλά και ως παγκόσμιος ποιητής με γραφή που ξεπερνά τα στενά γεωγραφικά όρια και μέχρι σήμερα αγαπιέται και μεταφράζεται ευρέως.
Στο βιβλίο αυτό αποτυπώνεται η πολυπλοκότητα της ζωής και του έργου του Κωνσταντίνου Καβάφη, καθώς ξεπροβάλλει ο βασανισμένος από ανασφάλειες κι ανησυχίες λαμπρός ποιητής, που για την τέχνη του θυσίασε την αγάπη. Με πολλές λεπτομέρειες, οι συγγραφείς παρουσιάζουν τη ζωή του νεαρού ποιητή με την οικογένειά του, ενώ επικεντρώνονται στην ενήλικη ζωή στην αγαπημένη του Αλεξάνδρεια, την πόλη που έδωσε τροφή στη φαντασία του. Μέσα από ενδελεχή αρχειακή έρευνα έρχονται στην επιφάνεια οι σχέσεις του ποιητή με τους εφηβικούς του συντρόφους, τους φίλους του στη μέση ηλικία και τα πρόσωπα τα οποία στρατολόγησε τα τελευταία του χρόνια στο επίμονο κυνήγι της λογοτεχνικής δόξας.
Η βιογραφία παρακολουθεί στενά το καλλιτεχνικό ταξίδι του Καβάφη, από τους πρώιμους πειραματισμούς έως την εκπληκτική εκ νέου προσέγγιση της ποίησής του στη μέση ηλικία, όταν αποκήρυξε πολλά απ’ όσα είχε γράψει και καλλιέργησε μια νέα ποιητική. Ερωτικό, φιλοσοφικό και γλωσσικά υπαινικτικό, αυτό το ευρέως αντιγραμμένο κι όμως μοναδικό ύφος τώρα απολαμβάνει αναγνώρισης και θαυμασμού ως καβαφικό.
Λίγα λόγια για τους συγγραφείς
Ο Gregory Jusdanis (Γρηγόρης Γιουσδάνης) είναι Καθηγητής Τεχνών και Επιστημών στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο, και συγγραφέας των βιβλίων The Poetics of Cavafy, Belated Modernity and Aesthetic Culture, The Necessary Nation, Fiction Agonistes και A Tremendous Thing. Έχει λάβει υποτροφίες από τα Guggenheim Foundation, National Endowment for the Humanities, American Council of Learned Societies, Woodrow Wilson International Center for Scholars και Social Sciences and Humanities Research Council of Canada.
Ο Peter Jeffreys (Παναγιώτης Τσαφαράς) είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Αγγλικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Σάφολκ στη Βοστόνη κι έχει συγγράψει, μεταφράσει και επιμεληθεί σημαντικό αριθμό βιβλίων για τον Καβάφη: Eastern Questions: Hellenism and Orientalism in the Writings of E. M. Forster and C. P. Cavafy, The Forster-Cavafy Letters: Friends at a Slight Angle, C. P. Cavafy: Selected Prose Works, Στο κάδρο της παρακμής: Φανταστικά πορτρέτα του Κ. Π. Καβάφη (ΠΕΚ, 2024) και Approaches to Teaching the Works of C. P. Cavafy. Είναι μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Αρχείου Καβάφη στο Ίδρυμα Ωνάση και έχει χρηματίσει σύμβουλος εκθέσεων για το Μουσείο Καβάφη στην Αλεξάνδρεια και τον χώρο του Αρχείου Καβάφη στην Αθήνα.
