«Η λογοτεχνία σε σχέση με το ακαδημαϊκό ή το δοκιμιακό ύφος σου δίνει μεγαλύτερη ελευθερία στο να σκεφτείς και να καταγράψεις αυτή τη σκέψη, ίσως λίγο πιο τολμηρά από ότι το κάνεις σε ένα αυστηρό επιστημονικό κείμενο» σχολιάζει ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης, απαντώντας στο ερώτημα τι ώθησε έναν πολιτικό επιστήμονα και συγγραφέα πολιτικών μελετών στη λογοτεχνική γραφή.
Γνωστός στο αναγνωστικό κοινό από τη μελέτη του «Ευρωκομμουνισμός. Από την κομμουνιστική στη ριζοσπαστική ευρωπαϊκή Αριστερά», (εκδόσεις Πόλις), τη συμμετοχή του σε συλλογικούς τόμους πολιτικής ανάλυσης και την πολιτική του αρθρογραφία, ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης μπήκε δυναμικά στο χώρο της λογοτεχνικής δημιουργίας με τη συλλογή διηγημάτων «Largo» (εκδόσεις Πόλις) για την οποία απέσπασε το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Πεζογράφου “Μένης Κουμανταρέας” της Εταιρείας Συγγραφέων για το 2021.
«Η γραφή είναι ένα φάσμα μέσα στο οποίο μπορείς να μετακινείσαι από το ένα πεδίο στο άλλο. Είναι σαν να αλλάζεις τη σκοπιά μέσα από την οποία κοιτάζεις τον κόσμο, σαν να αλλάζεις γωνία θέασης», σημειώνει για αυτήν την συγγραφική μετατόπιση στη συνέντευξή του στην εκπομπή «Αποτύπωμα» της Φωνής της Ελλάδας με τη Φούλη Ζαβιτσάνου, για να συμπληρώσει πως και στις δύο περιπτώσεις «ο στόχος παραμένει ίδιος: να δώσεις ένα σχήμα σε αυτό το χαοτικό κόσμο που μας περιβάλλει».
Ως έργο πρωτόλειο το «Largo» εκμεταλλεύεται στο έπακρο την ελευθερία της λογοτεχνικής γραφής, καθώς πειραματίζεται ανοιχτά με διαφορετικά λογοτεχνικά ύφη και είδη και διαφορετικές τεχνικές αφήγησης, προσαρμόζοντας κάθε φορά την γλώσσα του κειμένου στην αντίστοιχη λογοτεχνική σύμβαση. Πρόκειται για ένα λογοτεχνικό εργαστήρι με ανοιχτή θέαση για τον αναγνώστη, για ένα «συνειδητό παιχνίδι με είδη γραφής και στυλ ακόμα και με την παρωδία τους» όπως λέει χαρακτηριστικά ο ίδιος ο συγγραφέας.
Τα ετερόκλητα υλικά που συνθέτουν το «Largo» συμπληρώνονται με εξίσου ετερόκλητες πολιτισμικές αναφορές από τον Τσίρκα και τον Σεφέρη στον Τεν Τεν, κι από τον Sergei Prokofiev στον Nick Cave. «Αυτή η ετερογένεια έχει κι έναν άλλο σκοπό πιο στρατηγικό: κάνει εμφανή την ρευστότητα και την αποσπασματικότητα που κυριαρχεί στην εποχή μας και που είναι χαρακτηριστική της κοινωνικής μας ύπαρξης αλλά και της πολιτικής μας συγκρότησης. Πρόκειται για τις ψηφίδες της ψυχοσύνθεσης μιας ολόκληρης γενιάς, η ταυτότητα της οποίας φτιάχνεται από ετερόκλητα και αποσπασματικά υλικά».
Αυτός όμως ο θραυσματικός και ρευστός κόσμος έχει ένα κοινό κανόνα από τον οποίο δεν μπορεί τίποτα να ξεφύγει: το χρόνο. Τον αδυσώπητο και καταπιεστικό χρόνο ενός μετρονόμου που όπως υποδεικνύει τον ρυθμό εκτέλεσης ενός μουσικού κομματιού, υποδεικνύει «και τον ρυθμό της ίδιας της ζωής σου». Το «Largo», το διήγημα στο οποίο η συλλογή οφείλει τον τίτλο της, μας μιλά για μια απόκλιση στη σχέση μας με το χρόνο και «για την ανάγκη μας για μια παύση, ώστε να σκεφτούμε τα πράγματα χωρίς αυτό το καταπιεστικό πλαίσιο».
Στην επαρχιακή πόλη της Μυρσίνας ο χρόνος σταματά και οι κάτοικοί της πετρώνουν καθώς ο μετρονόμος που καθορίζει την ζωή τους «αλλάζει ρυθμό σε ένα αδιανόητα αργό Largo». Μια σειρά εξηγήσεων και γεγονότων ακολουθούν το πρωτοφανές συμβάν καθώς αυτό διαμεσολαβείται από τα ΜΜΕ και γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από την θρησκευτική και την πολιτική εξουσία.
«Το πραγματικό και το φανταστικό συμπλέκονται αδιάρρηκτα αποτελώντας οργανικό κομμάτι της ιστορίας και αυτή είναι μια τεχνική που συνειδητά επιλέχθηκε» μας λέει ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης που αναγνωρίζει ευθέως τον λατινοαμερικάνικο μαγικό ρεαλισμό ως βασική πηγή της έμπνευσής του. Και είναι αλήθεια ότι αυτήν την οργανική σύνδεση φανταστικού και πραγματικού δεν την συναντάμε μόνο στο συγκεκριμένο διήγημα καθώς διατρέχει τη συλλογή σχεδόν στο σύνολό της και «αποτελεί βασική αναφορά του βιβλίου».
Συνειδητή επιλογή είναι επίσης η γεωγραφική περιπλάνηση σε πολλές και διαφορετικές γωνιές του πλανήτη καθώς το κείμενο μας ταξιδεύει από την Ρωσία στην Ιαπωνία κι από εκεί στην Βόρεια Θάλασσα και στις Ηνωμένες Πολιτείες. «Έτσι όπως έπαιξε το βιβλίο με διάφορα ύφη και είδη γραφής, έτσι θέλησα να κάνω κι ένα παιχνίδι με την γεωγραφία, με τον τόπο στον οποίον συμβαίνουν οι ιστορίες γιατί και ο τόπος στον οποίον συμβαίνει μια ιστορία επικαθορίζει την ίδια την ιστορία», παραθέτει.
O ιδιόμορφος κοσμοπολιτισμός του «Largo» είναι ταυτόχρονα, σύμφωνα με τον συγγραφέα, και «μια δήλωση για το που κινείται η ελληνική λογοτεχνία, εν γένει, γιατί έχω την αίσθηση ότι η γραφή μας κάπως περιορίζεται στο αμιγώς ελληνικό τοπίο, στην ελληνική ιστορία, στην ελληνική παράδοση. (…) Αυτό είναι ωραίο και παραγωγικό αλλά είμαστε γενιές όλο και περισσότερο διεθνοποιημένες, κοσμοπολίτικες, μητροπολιτικές». Ελληνικό τοπίο υπάρχει βέβαια και στο «Largo». Είναι γλαφυρά αποτυπωμένο και γεννά εικόνες και συναισθήματα που μόνο ένα βιωμένο τοπίο μπορεί να γεννήσει ενώ συμπλέει αρμονικά με την υπόλοιπη γεωγραφία του πλανήτη.
Ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης αναφερόμενος, τέλος, στην βράβευσή του από την Εταιρία Συγγραφέων, μας μιλά μια «ωραία έκπληξη» αλλά και για την ώθηση που του δίνει για ένα δεύτερο βιβλίο «που πάντα είναι πιο δύσκολο από το πρώτο». Μέχρι τότε, μπορεί κανείς να ταξιδέψει στον μαγικό ρεαλισμό, στον κοσμοπολιτισμό και στην ετερογένεια του «Largo», ενός βιβλίου που προσφέρει μια πολύ ευχάριστη και ουσιαστική αναγνωστική εμπειρία.
Ακούστε ολόκληρη τη συνέντευξη στο ηχητικό της ανάρτησης.